WATERMERKEN

Inhoud

- Algemeen

- Echt watermerk

- De egoutteur

- Eerste watermerk

- Watermerk in bankbiljetten

Algemeen

Een watermerk in papier is tegenwoordig een bewust aangebrachte afbeelding, die meestal wordt gevormd door op bepaalde plaatsen het papier dunner te maken.

Meestal. Want er bestaat ook zoiets als een imitatiewatermerk, wat verkregen wordt door speciale papiersoorten, waarin een kunststofvezel zit, plaatselijk met een verhoogd, verhit stempel te bewerken, waardoor de kunststofvezel smelt en er een "watermerk" ontstaat.

Ook kennen we het "embossed watermark" ofwel het geperste watermerk
Dit wordt niet op de papiermachine aangebracht maar, zoals de naam al aangeeft, later in het papier geperst.

Vergé & Velijn

Eén van de meest bekende vormen van een watermerk is het zogenaamde "Vergé"-papier.
Hierbij zien we dicht op elkaar staande, horizontale lijntjes en verticale lijnen, die meestal zo'n 3 cm uit elkaar staan, zoals weergegeven in de afbeelding rechts.

Van oudsher had papier altijd een "watermerk", omdat de eerste papiersoorten handmatig met een schepraam werden gemaakt.
Het schepraam was voorzien van fijne koperdraden naast elkaar, op een aantal plaatsen ondersteund door dikkere dwarsdraden, wat na droging van het geschepte papier, een gevergeerd papier opleverde.

N.B.:

Bij de zwaardere gevergeerde papieren kan bij het vouwen van het papier een zogenaamde "breeklijn" ontstaan.

Zie voor meer informatie hierover het onderwerp Breekranden in papier.

Het zogenaamde "velijn"-papier (glad, zonder vergure) werd waarschijnlijk voor het eerst gemaakt door James Whatman in 1754 of 1755.
In 1756 verscheen het poësieboek Virgil, waarin zowel het nieuwe lettertype van de typograaf John Baskerville, als (voor het eerst) een aantal vellen velijn papier van James Whatman zijn verwerkt.
Deze vellen waren gemaakt op een nieuw schepraam, waarbij de zeef was opgebouwd uit elkaar kruisende draden.

Echt watermerk

Een echt watermerk wordt verkregen op een rondzeefmachine, waarbij op het kopergaas van de trommel een afbeelding is gesoldeerd.
Deze trommel wentelt zich langzaam door de natte papiermassa en "schept" op die manier een papierbaan, die wordt overgenomen door een viltdoek.
Tijdens het tranport met het viltdoek wordt de grootste hoeveelheid water afgevoerd waarna de papierbaan verder wordt gedroogd in de droogpartij.

De egoutteur

In de linker abeelding zien we een deel van de egoutteur. In de rechter afbeelding het watermerk van "de Haesbeek"
In deze laatste zien we niet alleen de haas, maar ook een ander watermerk, de ketting- en waterlijnen, die we ook terug vinden in Conqueror vergé, een papiersoort welke wordt gevoerd door Arjowiggins.
Een soortgelijk "watermerk" komen we ook regelmatig tegen in veel andere papiersoorten.

Eerste watermerk

Het eerste watermerk werd omstreeks 1280 aangebracht in Italië, door de papiermakers van Fabriano. Deze brachten een gebogen koperdraadfiguur aan op de schepbakbodem, waardoor in het handgeschepte papier een watermerk in de vorm van een ossenkop ontstond.

Watermerk in bankbiljetten

De watermerken dienden vaak als teken van herkomst of echtheid, zoals vandaag de dag nog steeds het geval is met bv bankbiljetten.